زنجیره ارزش صنعت پایین دست پتروشیمی و برنامه هفتم توسعه

صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع راهبر و پیشرو، با ایجاد ارزش افزوده به مراتب بالا نقش تعیین کننده ای در بهبود شرایط اقتصادی و بین المللی ایفا می‌کند.

پر واضح است که نقش این صنعت بیش از آنچه که تصور می‌شود در خروج از رکود و ایجاد اشتغال موثر است.

در طول بیش از نیم قرن محصولات پتروشیمی ایران تبدیل به یکی از ستون‌های اقتصادی کشور شده است. به ویژه در طی دو دهه گذشته این صنعت با رشد چشمگیر خود بازارهای جهانی را تحت تاثیر قرار داده است.

صنعت پتروشیمی ایران و زنجیره ارزش آن به عنوان صنعتی با اهمیت یکی از مهم‌ترین گزینه‌های صادراتی غیر نفتی کشور قلمداد گردیده و به عنوان مسیری مطمئن جهت سرمایه‌گذاری نقدینگی، ثروت و فراهم آوردن زمینه انتقال شناخت فناوری‌های برتر نوین تلقی می‌شود.
از این رو صنعت پتروشیمی و علی الخصوص صنایع میان دست و پایین دست آن به عنوان نماد اقتصاد مقاومتی در دستور کار دولت قرار گرفته است تا از این طریق امکان ایجاد اشتغال نیز در جای جای کشور فراهم گردد.
البته ناگفته نماند با توسعه ارزش این صنعت برداشت شده که حدود ۷۰ درصد ارزش افزوده صنعت پتروشیمی در صنایع تکمیلی محقق می شود.

ایجاد ارزش افزوده بالاتر در صنعت پتروشیمی کشور از طریق توسعه صنایع میان دست و پایین دست پتروشیمی تحقق می‌یابد، به عبارت دیگر صنایع میان دست و پایین دست پتروشیمی به عنوان موتور محرکه اقتصاد، افزایش تولید ناخالص (GDP) کشور را دنبال دارند.
بنابراین بررسی همه جانبه مشکلات و راه‌های برون رفت این صنعت در حوزه تولید، طرح پایین دست و پژوهش و فناوری و در نهایت رسیدن به نقشه راهی که بتوان راهنمای عملی مدیران این صنعت باشد اولویت‌های اصلی این صنعت به شمار می‌آید.

نائل شدن به توسعه پایدار در این صنعت از سه وجه نقش ایران در امنیت انرژی جهان، صنعت پتروشیمی از منظر جایگاه ممتاز ژئوپلتیکی و توسعه پایدار صنعت پتروشیمی و چالش آن بسیار حائز اهمیت است. توسعه ای  که نیاز به رصد لحظه‌ای قیمت نفت خام و دلواپسی برای پایین یا بالا رفتن آن را به فراموشی می‌سپارد و اقتصادی متکی بر رشد مداوم بدون وقفه و با پشتو انه جایگزین آن می‌شود.

در این میان آنچه که امروز صنعت پتروشیمی و زنجیره تکمیلی آن بیش از همه به آن نیاز دارد تلاش برای اجرای طرح‌های صنعت پتروشیمی و صنایع میان دست و پایین دست به منظور تحقق برنامه ششم توسعه کشور و حال اینکه این دغدغه‌مندی در برنامه هفتم توسعه مجدداً به صورت مبسوط و کامل تر مطرح گردیده است. چرا که این مهم تنها با اتکا به رویکرد نوین و فنآوری‌های جدید و نقشه راه بر اساس پتانسیل هر منطقه با وجود سرمایه انسانی و فعال قابل اجرا است و اجرای تکمیل زنجیره ارزش این صنعت می‌تواند کمبودها را برطرف نماید. در واقع جهش صنعت پتروشیمی و زنجیره تکمیلی آن با اجرای تدابیر اتخاذ شده بر سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی های نوین داخلی توسط بخش خصوصی کشور با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و منافع ملی امکان‌پذیر خواهد شد.

صنعت پتروشیمی با ایجاد فرصت‌هایی تازه در زمینه ارزش افزوده و تبدیل مواد خام به محصولات با ارزش جایگاهی ویژه نزد سرمایه‌گذاران یافته است. آنچه که امروز رغبت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در صنعت پتروشیمی را رقم زده است، ارائه نمایی روشن از آینده این صنعت همچنین ارتباط موثر میان شرکت‌های پتروشیمی با صنایع میان دست و پایین دست بوده است.

در کنار این شرایط، مزایای وجود مخازن بزرگ گازی و خوراک فراوان، دسترسی به منابع آبی در سواحل جنوبی و قرار گرفتن در کنار مسیرهای حمل و نقل دریایی، کاهش قیمت تمام شده اجرای طرح‌ها و تولید دسترسی به دانش فنی روز جهان، انتقال دانش فنی و دسترسی به منابع اطلاعات روز بازار و اقتصاد دنیا با عضویت ایران در گروه بریکس و سازمان همکاری های شانگهای سهم بزرگی در بهبود حال این صنعت خواهد داشت و می‌تواند روند تثبیت وضعیت و کسب جایگاه نخست در منطقه خاورمیانه را برای ایران رقم بزند. با شرایط پیش رو، حمایت مجلس و دولت از این صنعت در کنار ایجاد امنیت و ثبات در روابط بین الملل و ثبات و شفافیت در سیاست‌های اقتصادی تنها راه رسیدن این صنعت به پیشرفت و توسعه است که امید می رود شرکت ملی صنایع پتروشیمی با همکاری وزارت نفت و وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت اقتصاد “جهشی دیگر” و احداث مجتمع هایی با فناوری های نوین در برنامه هفتم بتواند پیش قدم در تولید انواع محصولات پلیمری گردد.

در حال حاضر سرانه مصرف پلاستیک های عمده شامل PET ،PET Fiber ،ABS ،PS ،PVC  ،PP  ،PE در کشور ۴۱ کیلوگرم برنفر، در خاورمیانه ۵۴ کیلوگرم بر نفر و در جهان ۴۰کیلو گرم بر نفر است،

شرکت های پلیمری در کشور در سال ۱۴۰۲ به تعداد ۵۸ مجتمع منتخب و طرح های در دست اجرا ۲۲ طرح است و مطالعه جهت سرمایه گذاری های احداث واحدهای پلیمری همچنان ادامه دارد که در سالهای آتی و با برنامه ریزی های انجام شده طبق برنامه هفتم توسعه کشور جهش مناسبی را شاهد خواهیم بود.
صنعتی که می رود تا با عضویت ایران در گروه بریکس و سازمان همکاری های شانگهای در سایه سیاست ها و حمایت های وزارت نفت و قدرتمند شدن بخش خصوصی، آینده درخشانی را با جذب بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه برای تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت رقم بزند و ظرفیت تولید نسبی ایران را از ۹۲ میلیون تن حاضر در ۵ سال آینده به ۱۳۲ میلیون تن افزایش دهد و تا پایان برنامه هفتم توسعه، ظرفیت تولید پایین دستی زنجیره اتیلن به ۱۱٫۹ میلیون تن و ظرفیت تولید پایین دستی زنجیره آروماتیک به ۳ میلیون تن خواهد رسید.

امید است در آینده ای نه چندان دور شاهد تحقق کلیه اهداف بلند مدت در حوزه شرکت های پتروشیمی و علی الخصوص زنجیره ارزش آنها یعنی صنایع پایین دستی از طریق تعاملات هر چه بیشتر متخصصان داخلی و سایر متخصصان منطقه ای و بین المللی باشیم.
حصول به چنین موفقیت هایی ضمن تضمین امنیت اقتصادی کشور در بلند مدت، جمهوری اسلامی ایران را در جایگاه بالاتری از فرایند توسعه قرار خواهد داد و این امر می تواند بر گسترش تعاملات بین المللی ایران در چارچوب مبادلات تجاری کالا و خدمات نیز تاثیری قطعی داشته باشد.

علی روستا

کارشناس صنعت نفت و پتروشیمی